ویرایش و تفسیر کمال پورتراب از «تئوری موسیقی» علینقی وزیری

«نگاهی نو به تئوری موسیقی ایرانی» عنوان کتابی است که چاپ مجدد بخش «موسیقیِ ایرانیِ» کتاب «تئوری موسیقی» نوشته کلنل وزیری محسوب می‌شود. شرح و ویرایش‌ کتاب توسط مصطفی کمال پورتراب این اثر را خواندنی کرده است.

کلنل وزیری (1266 – 1358) موسیقیدان و آموزگار موسیقی و از پیشگامان آهنگسازی برای اجرای ارکستری موسیقی ایرانی، اولین کسی بود که موسیقی‌دانانِ ایرانی را با تئوری موسیقی غرب آشنا کرد. او در تنها کتاب نظری خود که عنوان دیگر آن «موسیقی نظری» است و حدود 90 سال پیش منتشر شده، برای اولین بار موسیقی ایرانی را از زاویه‌ای دیگر می‌نگرد و به آن اعتبار و جایگاه علمی می‌بخشد.

شیوه تدوین «نگاهی نو به تئوری موسیقی ایرانی» بدان‌گونه است که مباحث کتاب کلنل وزیری به تفکیک فصل‌ها آورده شده و در انتهای هر فصل تحلیل و تفسیر پورتراب آمده است. 

استاد کمال پورتراب تفسیرها و توضیحات خود را برای هر فصل به طور جداگانه و در مجموع در80 نکته آورده است. وی درباره ضرورت این توضیحات می‌نویسد: «چون اصطلاحات موسیقاییِ آن زمان برای نسل امروز، به راحتی قابل فهم نیست و از طرفی تعریفِ این اصطلاحات خلاصه بوده و گویای کامل حقِ مطلب نبودند، برآن شدم تا با چاپ مجدد بخش ایرانی کتاب «تئوری موسیقی» کاری کنم تا اصطلاحات آن امروزی‌تر و واضح‌تر و تعریف‌ها بر مبنای اصولِ علمی ادبیِ امروزی تدوین شوند.» 

توضیحات پورتراب برای فهمِ سهل‌ترِ نوشته‌های کلنل وزیری 
وی همچنین درباره شیوه تحلیل و تفسیرهایش می‌نویسد: «قصد دارم با تحلیلِ بعضی از اصطلاحات نامشخصِ بیگانه و ریشه‌شناسیِ واژه های آنها در این کتاب و تعریف اصطلاحات موسیقایی بر مبنای اصول منطقی اقدام نمایم تا خوانندگان به راحتی مفاهیم واقعی ان را درک کنند.» 

به عنوان نمونه برای فصل «آواز شناسی» از کتاب وزیری، پورتراب شرح مفصلی از چهار واژۀ «گام»، «هنگام»، «زیل» و «ربع‌پرده» ارائه می دهد. درباره «هنگام» می‌نویسد: «منظور از واژه «هنگام» فاصله اوکتاو است (به فاصله ی میان هر نت تا نت هم نام بعد از خودش یک اکتاو گویند که فرکانس نت دوم در این حالت دو برابر فرکانس نت اول شده است.) که نسبت بسامد صدای بالایی در آن دو برابر صدای پایینی است.» 

فصلی در ارائۀ تحقیقاتی 50 ساله درباره فواصل موسیقی 
نیاز به چنین توضحیات و تفسیرهایی برای کتاب «تئوری موسیقی» کلنل وزیری بسیار احساس می‌شده است. کلنل وزیری خود در پایان کتابش دراین باره نویسد: «اگر در طرز انشاء و عجله‌ای که در نوشتن این کتاب داشته‌ام انتقادی دارند، بدانند که این کتاب با عدم فرصت و در اثر کارهای مختلفی که بر دوش من بوده نوشته شده است و بدین جهات در سبک انشاء و تصحیحِ تحریر آن شتاب گردید.» 

همچنین کمال پورتراب در فصل پایانی این کتاب، نقد و نظراتِ کلی خود را درباره برخی مفاهیم مطرح شده در این کتاب ارائه می دهد. این نظرات حاصل 50 سال مطالعه و تحقیق درباره مفاهیمِ مطرح شده در کتابِ است و به عنوان نمونه نظرات و مباحث دانشمندان ایرانی را مانند «فارابی»، «ابن سینا» و «صفی الدین ارموی» در برابر شیوۀ کلنل وزیری (تقسیم فاصلۀ اکتاو به 24 ربع‌پرده) مطرح و بررسی می کند.او می نویسد:«نگارنده با توجه به تحقیقات پنجاه سالۀ خود درباره تمام فواصل موسیقی ملل مختلف جهان، این فاصله‌ها را با استفاده از روش‌های دانشمندانی مانند «فیثاغورث»، «آریس تُکسِن» و «زارلَن» و دانشمندان ایرانی محاسبه نموده و به نظر اساتید امروزیِ ساز تار رسانیدم.» 

کتاب «نگاهی نو به تئوری موسیقی ایرانی» علاوه بر ارزش علمی و تاریخی‌اش که سرآغازی بود برای موسیقی جدید ایران اکنون به شرح و تفسیر مصطفی کمال پورتراب مزین گشته که مطالب آن را با نگاهی نو و امروزی و با دقت نظر بسیار بالایی مورد بررسی قرار داده است. 

مصطفی کمال پورتراب (متولد 1303) آهنگساز ایرانی و از استادان تئوری موسیقی است. او از اعضای هیأت مؤسس خانه موسیقی ایران به‌شمار می‌رود. وی پیش از این کتاب، کتاب‌های «مق‍دمه‌ای بر مب‍انی آهن‍گس‍ازی»، «تئوری موسیقی» و «آهن‍گه‍ای برگزیده برای پی‍انو» را تالیف و همچنین بیش از 12 عنوان کتاب را ترجمه کرده است. 

چاپ‌اول کتاب «نگاهی نو به تئوری موسیقی ایرانی» در 232 صفحه و در هزار و 200 نسخه به بهای 12هزار تومان از سوی انتشارات نای و نی منتشر شده است.

ارائه شده از خبرگزاری "کتاب ایران"